Kaygı tedavisinde yaygın olarak kullanılan Oxazepam adı verilen benzodiazepin etken maddesi* olan önemli miktarlarda ilaç kanalizasyonlarla nehirlere karışıyor. (* bizde yaygın olarak kullanılan Diazem’in de etken maddesi olan ilaç ç.n)
Bu ilacın sudaki yoğunluğu insan sağlığı açısından herhangi bir sağlık riskine yol açmayacak kadar düşük, ancak yapılan bir çalışma bu ilacın balıklar üzerinde önemli etkileri olduğunu ortaya koyuyor.
Benzodiazepinler, örneğin Valium, en çok kullanılan ilaç gruplarından biridir. Bu ilaçlar insan vücudundan idrar yolu ya da dışkıyla atılıyor, bu ilaçlar ne yazık ki atık su arıtma sistemlerinde arıtılamıyor böylece atık su kanalizasyonlarından nehirlere boşaltılmış oluyorlar.
İsveç’te yapılan bir araştırmada, boyunca nehirlerde yaygın olarak bulunan benzodiazepinlerin nispeten düşük yoğunlukları İngiltere de dâhil olmak üzere, Avrupa Nehirlerinde yaşayan levreklerinin davranışını önemli ölçüde etkiliyor.
Bilim insanları, nehirlerde aşırı miktarda Oxazepam konsantrasyonlarına rastlandığını, suya litrede bir mikrogramdan daha düşük dozda karışan bu ilaca maruz kalan levreklerin, daha düşük sosyallik sergilediklerini ve bu maddeden etkilenmemiş balıklara oranla daha hızlı yemek yediklerini gözlemledi.
Araştırmacılar, deneysel koşullar altında görülen ince davranış değişikliklerinin, daha geniş olan tatlısu ekolojisinin bu tür gizli çevre kirliliğinden nasıl etkileneceğini de gösterdiğine inanmaktadır.
Bilim İnsanları Sucul çevreye salınan farmasötik bileşimlerin daha önce gerçekleştirilenlerden daha fazla olduğunu ve daha büyük bir sorun oluşturabileceğini arıtılmış atık suda bırakılmadan önce kimyasalların bozunması için daha fazla arıtma yapılması gerektiğini belirtiyorlar.
Sorunun Çözümü Bu İlaçları da Arıtabilecek Arıtma Sistemleri
Araştırmayı yapan ekibin bir parçası olan İsveç Umea Üniversitesi’nden Jerker Fick “Bu sorunun çözümü, hastalanan kişilere ilaç vermeyi durdurmak değil, çevreye zararlı ilaçları yakalayabilen kanalizasyon arıtma tesisleri geliştirmeye çalışmak” dedi.
Dr. Fick “Bu ilaçlar, küçük dozlarda toksik veya zararlı değildir ve hastaları terapötik nedenlerle tedavi etmek için kullanılırlar. Dolayısıyla, suyollarımıza girdiğinde ne yaptığına dair çok fazla araştırma yapılmamıştır” diyerek riskler konusunda daha çok çalışma yapılması gerektiğini belirtiyor.
İsveç’te Şehrin arıtılmış kanalizasyon atıklarını Fyrfis nehrine boşaltan Upsala kentinde yapılan bir çalışma da nehirdeki okzazepam konsantrasyonları litre başına yaklaşık 0.58 mikrogram bulundu. Bilim dergisi Science dergisinde rapor edilen araştırma “Bu konsantrasyonlar diğer Avrupa ve Amerika sularında rapor edilen benzodiazepin miktarlarıyla kıyaslanabilir” diyor
Araştırmacılar tarafından örneklenen ilaç Oxazepam’e benzer bir etkiye sahip bulunan 21 ilaçtan biriydi.
Davranışlarda Belirgin Değişiklikler Ortaya Çıkıyor
Araştırmanın başyazarı olan Umea’dan Tomas Brodin, Boston’daki Bilim İlerleme Raporu için Amerikan Birliği toplantısında, yabani levreklerin benzer konsantrasyonlara maruz kaldıklarında, doğal davranışlarında doğal davranışlarında ince ancak belirgin değişiklikler sergilediklerini söyledi.
Dr. Brodin “Oxazepam’a maruz kalan levrekler, grupla birlikte olmaktan çekindiler ve bazıları mümkün olduğunca gruptan uzak kaldı. Tek başlarına, Oxazepam’a maruz kalan balıklar, güvenli sığınaktan ayrılmaya ve yeni, potansiyel olarak tehlikeli bölgelere girmeye cüret etti. Buna mukabil etkiye maruz kalmayanlar sığınakta kalmayı tercih etti. Maruz kalan balıklar daha az stresli ve sosyal açıdan ürkek görünüyordu, fakat yine de daha sakin ve daha cesur davranıyor. Balık daha cesurlaştı ve daha hızlı beslendi; bu, etrafında yırtıcı yoksa iyi bir şey ama varsa ciddi olarak riskli olabilirdi de ” dedi.
“Düşük maruz kalma seviyelerinde bile, levrekte farklı davranış değişiklikleri bulduk” diyen Brodin. Değişiklikler, ekolojiye bağlı olarak hem faydalı hem de zararlı olarak görülebilir. Balık, cesurlaştı ve daha hızlı beslendi; bu, etrafında yırtıcı yoksa iyi bir şey ama var ise riskli olabilir. Çevreyi de etkileyebilir. Balıklar daha fazla zooplankton yerse, suda az bulunur. Zooplanktonlar yosunları yiyor, onlardan yoksun kalınırsa yosunların çoğalması mümkün.
Çalışma hakkında New York Times gazetesine görüş bildiren ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu çalışanı ve çevresel toksikoloji uzmanı Donald Tillitt, araştırmanın “çevresel açıdan önemli bir türün sağlam bir incelemesi olduğunu” belirtti. Çalışmada yer almayan Tillitt, insan beyninde belli almaçlara bağlanan ilacın balıkları da etkilemesinin şaşırtıcı olmadığını, ilaçtan etkilenen balık davranışlarının da çevresel açıdan en belirleyici davranışlar arasında olduğunu ifade etti.